"Eskimeyen kitaplar"

Aşk imiş her ne var âlemde

Işk imiş her ne var âlemde/ ilim bir kîl ü kal imiş ancak

İhsan Fazıloğlu’nun İslam-Osmanlı-Türk entelektüel tarihine ilişkin bir okumanın nasıl yapılabileceğini Fuzulî’nin bir beyti üzerinden göstermeye çalışıyor. Bu bakımdan kitabına zor bir isim seçmiş. Kitapta bir araya getirilen yazılarında bir öyküsü var. Bilim Sanat Vakfı’nda aynı isimle düzenlenen seminerlerin bir araya getirilmesinden oluşmuş kitap. Kitabın geneline hakim olan sohbet üslubu bu yüzden.

Kitapta yeni neslin anlama sorunu yaşayacağı kavramlardan bolca mevcut. Yazar bu durumu yani kitapta yeni nesillere yabancı (!) gelebilecek kavramların anlaşılma problemini kendi medeniyetimizin tarihi tecrübesine olan yabancılaşmamızdan kaynaklandığının altını çiziyor. Aslında yazarı da bu kitabı oluşturmaya iten ana neden de bu yabancılaşmayı  fark etmesi olmuş. Terim değeri yüksek olan kavramların mısdaklarının (referanslarının) doğru biçimde anlaşılıp anlaşılmama sorunu. Yazar bir kavramın hangi anlama işaret ettiğinin ilk izini nazar kavramıyla sürüyor.  Nazar’ın aklın üç hareketinin toplamı olduğunu buradan da İslam kültüründeki tefekküre bir yol bulunacağını hatta burada da durulmayıp nazar’ın kıyas’a kadar gidebilen bir anlam dünyası olduğunun izlerini süren kitap bu akıl yürütmenin diğer kavramlar içinde yapılması gerekliliğinin altını ısrarla çiziyor. Kadîm mirası anlamada yürünülen yolların karanlık dehlizlerinin işaretlerle dolu olduğunu görmemiz için diğer kavramlar içinde kitapta önerilen yöntemleri denemekte fayda var.

Yazara göre Fuzulî’nin bu ünlü beytine de göndermelerde bulunularak Osmanlı ilim hayatı hakkında bir takım genellemeler yapılabilir. Bu genellemeler kavramların işkenceden geçirilerek kavramların ne söylediğinden çok ne söylemesi istendiğiyle ilgilidir. Bundan dolayı da yazar kadim kültüre ait bir kavramın betimlenmesi, açıklanması ve anlaşılması için sürecin ancak ve ancak kendi bağlamında ve o bağlamın içerisinde yer aldığı bilinç içeriğinde olanaklı olduğunu varsayıyor. Fazıloğlu bütün bu genel çerçeveden sonra  Fuzulî’nin beytinde yer alan ilim, ışk, alem ve kîl u kal’in ne manalara geldiğini uygulamalı olarak göstermeye çalışıyor.

“insanın yaratılışında kalû belâ’da Allah, insana kendisini muhatap alma lûtfunda bulunarak cemalinden ışk’ı kalbine, soru sorarak ta ilmi aklına bahş etmiştir. Bu muhatap alma(ışk) ile soru sorma (akıl) sonucunda ortaya çıkan bileşik yapı insanlık doğasına nakş edilmiştir.”

İslam kültür tarihinde ışk vurgusu Horasan sufileri tarafından başlatılmış ve öncelik ilme değil ışk’a verilmiştir. Bâyezîd Bistâmi’yle başlayan ışk vurgusu Cüneyd-i Bağdâdi, Hallâc-ı Mansûr, Hasan Harakâni ile devam etmiştir. Aynı zamanda illet kavramının yanına da bu öğreti temsilcileri tarafından hikmet kavramı ortaya atıldı. Işk’ın beşeri tarafı da vardır manevi tarafı da.

Modern insan Osmanlı-İslam zihin dünyasında üretildiği biçimde aşık olabilir mi? Fazlıoğlu’na göre modern insan bu biçimde ermek için aşık olamaz. Modern dünyanın yarattığı ilişkiler düzleminde elbette aşık olabilir hatta bu aşk modern yaşam içerisinde de bir yere oturabilir. Ancak kadîm gelenekteki aşkla aynı bağlamda yer alamaz. Fazıloğlu daha da ileri giderek zaman ve mekan koşulu koymaksızın teolojik ve ontolojik bir bunalım yaşamamış, bir anlam anaforuna düşmemiş, manevi bir hortum içerisine girmemiş, başka bir deyişle, yalnızca varolduğu için beyni bulanmamış, bu nedenden ötürü de kusmamış bir insanın, denilenleri anlaması, hele tasvir edilen minvalde bir ışk yaşaması, deneyimlemesi olanaklı değildir diyor.

Bütün kavramların başına olumsuz iler gelmiş zamanla ve gerçek anlamlarından fazlaca uzaklaştırılmışlar. Kitap sürekli bize bunu gösteriyor ve düşünce ufkumuzu diğer kavramlara da uygulamamız konusunda örnekler sunuyor. Örneğin Fuzuli’nin beytinde geçen kîl u kâl kelimesi. Laf ebeliği, boş laf, boş konuşma gibi anlamlara geldiği sanılmakta. Bu anlamlar bu kavrama alçaltıcı (pejoratif) anlamlar veriyor. Kîl u kâl’den ne anlamak gerektiğini merak edenler kitabı edinmeliler.   

Kaynak : http://www.haberkultur.net/haberoku-3783-_Ask_imis_her_ne_var_lemde.html